կարևոր
1777 դիտում, 9 ամիս առաջ - 2023-05-31 12:30
Քաղաքական

Խմբագրական. Ամերիկեան Խաղաթուղթերը Եւ Թուրքիան (Էրտողանի Վերընտրութենէն Ետք)

Խմբագրական. Ամերիկեան Խաղաթուղթերը Եւ Թուրքիան (Էրտողանի Վերընտրութենէն Ետք)

Թուրքիոյ նախագահական ընտրութիւնները երկու փուլով կայացնելը գործող նախագահին կողմէ վերահսկուած գործընթացի համոզումը կը փոխանցէ: Թուրքիան ժողովրդավարութենէ հեռու է տակաւին. գործող կառավարութիւնը զանազան վարչական լծակներ ունի իր տրամադրութեան տակ` ընտրակեղծիքներով կանխորոշուած արդիւնքներ ձեռք ձգելու:

Այս պարագային առաջին փուլին, ընտրարշաւի ընթացքին արդէն սկսած էին շրջանառուիլ արդիւնքներու անկանխատեսելիութեան մասին տեսակէտներ: Առաջին փուլի համապետական ընտրութիւնները ներառած էին նաեւ խորհրդարանական ընտրութիւններ: Այնտեղ այս սուր երկուութիւնը չզգացուեցաւ: Խորհրդարանի համապատկերը յստակ է. համաձայնութեամբ, շատ պարզ է, որ Էրտողանը ունի կայուն մեծամասնութիւն, եւ դիւրութեամբ իր կառավարութիւնը կը ստանայ վստահութեան քուէ:

Այստեղ պարզ էր, որ բացառուած էր ընդդիմութեան յաղթանակը: Ընդդիմութեան թէական յաղթանակը խորհրդարանին մէջ ներպետական ճգնաժամ կրնար ստեղծել Թուրքիոյ մէջ, եթէ նախագահական ընտրութիւնները այս արդիւնքներուն յանգէին: Կը յառաջանար նախագահ-խորհրդարան փոխհակակշռումի համակարգ` թէկուզ նախագահական սահմանադրութեամբ: Նման իրավիճակներ յաճախ կը գոյանան ժողովրդավար երկիրներու մէջ: Թուրքիան հեռու է այդ փոխհակակշռումի յարաբերակցութիւն գրանցելու իրականութենէն:

Կարելի է արձանագրել սակայն, որ բազմակարծութիւն չհանդուրժող, հանրային եւ մամուլի գործիչներ կալանաւորող, քաղաքական հայեացքներու համար հասարակական գործիչներ բանտարկող Էրտողանի կառավարութիւնը յաջողեցաւ ընտրարշաւի եւ քուէարկութեան թատրոն բեմադրել: Միջադէպերը լուսարձակներ չկեդրոնացուցին, իսկ վարչական լծակներու օգտագործման դէմ նկատելի բողոքարկումներ չեղան: Ընտրութիւններու արդիւնքները չընդունելու ցոյցերը եւս աննշան էին:

Այս բոլորը չեն նշանակեր անշուշտ, որ հետագայ ցնցումները կը բացառուին: Հասարակութեան մէջ կայ երկփեղկուածութիւն: Թեկնածուներու ընտրարշաւի թեմաները մեծ հաշուով երկու ուղղութիւն ունէին: Առաջինը` ազգայնակրօնական, իսկ երկրորդը` ընկերատնտեսական, գումարած` դէպի Արեւմուտք յարաբերութիւններու բարելաւումը:

Մոսկուան եւ Պաքուն չթաքցուցին իրենց նախընտրութիւնն ու զօրակցութիւնը: Ընդդիմադիր թեկնածուն արտաքին քաղաքականութեան վերանայման անհրաժեշտութեան մասին կը խօսէր եւ ատոր առանցքը հիմնականին մէջ Ուաշինկթընի, նաեւ` Պրիւքսելի հետ յարաբերութիւններուն կը վերաբերէր: Եւրոպական Միութեան անդամակցութեան գործընթացի վերագործարկումը առաջադրանք էր Քըլըչտարօղլուին համար:

Ուաշինկթընի եւ Մոսկուայի պաշտօնական շնորհաւորագիրներուն մէջ կայ յստակ քաղաքական ուղերձ: Ուաշինկթընը կը շեշտէ ՕԹԱՆ-ի շրջանակներուն մէջ Թուրքիոյ դերակատարութիւնը եւ այդ շրջանակներուն մէջ համագործակցութեան շարունակութեան անհրաժեշտութիւնը, մինչ Փութին կ՛արժեւորէ Էրտողանի ներդրումը ռուս-թրքական համագործակցութեան խորացման մէջ:

Այս չի նշանակեր անշուշտ, որ Մոսկուան եւ Անգարան հեզասահ պիտի շարունակեն սկսուած գործը: Ի վերջոյ Ուաշինկթընը Թուրքիան կ՛ընկալէ իբրեւ ՕԹԱՆ-ի այն անդամը, որմէ այսօր բաւական կախեալ է Ռուսիան:

Խնդիրը ուրեմն Թուրքիան կախեալ դարձնելով Ռուսիոյ վրայ ազդեցութիւն ունենալու մօտեցումն է:

Քրտական գործօնին նկատմամբ կար պառակտուածութեան պատկեր: Էրտողանը յաջողած էր յառաջացնել քրտական կուսակցութիւն, որ կ՛առաջադրէր իր թեկնածութիւնը: Էրտողանական քրտական կուսակցութիւնը փոքրամասնութիւն կազմելով հանդերձ այս հարցին մէջ ներքրտական հակասութիւնները մանրադիտակի տակ առնուեցան: Քրտական գործօնը կը շարունակէ մնալ առաջնային սպառնալիքներէն մէկը Անգարայի համար:

Քրտական խաղաթուղթը մեծ մասամբ Միացեալ Նահանգներուն մօտ է: Երկփեղկուած հասարակութիւնը կրնայ առաջին խաղաթուղթին վրայ աւելնալ: Իսկ Թուրքիոյ տնտեսական ճգնաժամը կը համալրէ առաջին երկու խաղաթուղթերը: