Ամերիկան ընդդեմ Չինաստանի Մետաքսի ճանապարհի Զանգեզուրում

Չինաստանը, որպես աշխարհի երկրորդ խոշորագույն տնտեսություն և Ամերիկայի միակ տնտեսական մրցակիցը աշխարհում, 2013 թվականին փորձեց վերակենդանացնել հին Մետաքսի ճանապարհը՝ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության (BRI) անվան տակ։

«Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունն ուներ երկու ընդհանուր երթուղի։ Պակիստանով անցնող մեկ երթուղին (Գվադար նավահանգիստ) Չինաստանը ծովով կապում է Մերձավոր Արևելքի հետ, իսկ Մերձավոր Արևելքից՝ Աֆրիկա։ Այս երթուղու հաջողությունը կանխելու համար Միացյալ Նահանգները 2020 թվականին Դոհայի համաձայնագիրը ստորագրեց Թալիբանի հետ։ Այս համաձայնագրի համաձայն՝ Միացյալ Նահանգները իր բոլոր ուժերը դուրս բերեց Աֆղանստանից, և Թալիբանը կարողացավ հեշտությամբ վերահսկողություն հաստատել ամբողջ Աֆղանստանի նկատմամբ։ Թալիբանը իշխանության եկավ Միացյալ Նահանգների կողմից Դոհայի համաձայնագրով՝ երկրի հարևանության շնորհիվ Պակիստանի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների (Տաջիկստան, Ուզբեկստան և Թուրքմենստան) հետ, որոնց միջով անցնում է Չինաստանի Նոր Մետաքսի ճանապարհը, և Միացյալ Նահանգների նպատակն է այդ երկրները դարձնել անապահով Թալիբանի կողմից և ոչնչացնել այդ երկրների ենթակառուցվածքները դիվերսիաների, ահաբեկչական գործողությունների և ռմբակոծությունների միջոցով։ Դրա օրինակ է Թալիբանի սահմանային պատերազմը Պակիստանի հետ՝ Թալիբանի կողմից Պակիստանում Տեխաս-Թալիբանի խմբին աջակցության պատճառով 2023 թվականին կամ Ուզբեկստանի օդային տարածքը Թալիբանի կողմից խախտելը, որը ուղեկցվեց Ուզբեկստանի վճռական գործողություններով։

Երկրորդ երթուղին, որն Չինաստանն օգտագործում է Եվրոպա ապրանքներ արտահանելու համար, անցնում է Կենտրոնական Ասիայով և Եվրոպա է մեկնում Բաքու-Թբիլիսի-Կարս (ԲԹԿ) երկաթուղով, ինչը զգալիորեն մեծացնում է ապրանքների արտահանման ժամանակը։

Հեռավորությունն ու ժամանակը կրճատելու համար Չինաստանը փորձեց իր ապրանքները Եվրոպա արտահանել Ադրբեջան-Հայաստան-Թուրքիայով՝ ավելի կարճ ժամանակահատվածում և հեռավորության վրա։ Չինական պաշտոնական լրատվամիջոցները, ինչպիսին է (Chaina Daily), նույնպես շեշտեցին Զանգեզուրի միջանցքի տնտեսական և առևտրային առավելությունները։ Բացի այդ, տարածքային խնդիրների պատճառով Վրաստանի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների բացակայության և Ուկրաինայի պատերազմից հետո առաջացած խնդիրների պատճառով Ռուսաստանից Եվրոպա ապրանքներ ուղարկելու անկարողության պատճառով Վրաստան-Ռուսաստան երթուղին տնտեսապես կենսունակ չէ Չինաստանի համար, ուստի այս երկրի ջանքերը կենտրոնացած էին Հարավային Կովկասում երթուղի բացելու վրա։

Հարավային Կովկասի երթուղին սկզբնապես երկու խնդիր ուներ Չինաստանի համար. մեկը՝ Ղարաբաղի հետ կապված անկայունությունն էր, որը լուծվեց Ադրբեջանի կողմից այս տարածաշրջանի բռնակցմամբ, իսկ մյուսը՝ քրդերի կողմից Թուրքիայում առաջացած անկայունությունն էր, որը լուծվեց նրանց զինաթափմամբ, ինչը նույնպես լուծեց Չինաստանի համար Հարավային Կովկասի երթուղուց օգտվելու այս խնդիրը։

Մինչ Չինաստանն ու Թուրքիան պատրաստել էին բոլոր հարցերը՝ Զանգեզուրի միջանցքը Չինաստանի «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությանը միացնելու համար, հանկարծ Թրամփը՝ Թրամփի միջանցքի ծրագրով և Զանգեզուրի 99 տարով վարձակալությամբ, կանխեց Զանգեզուրի միացումը Չինաստանի «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությանը, այնպես որ Չինաստանը դեռևս ստիպված կլիներ օգտագործել երկար և թանկարժեք երթուղիներ։

Ամփոփելով՝ կարելի է ասել, որ Զանգեզուրի միջանցքը Ադրբեջանից և Հայաստանից մեկ դարով վարձակալելու Թրամփի նպատակն էր շարունակել Ամերիկայի մեծ ռազմավարությունը՝ կանխելու Չինաստանի «Նոր մետաքսի ճանապարհի» հաջողությունը, որը նաև փորձեց կանխել դրա հաջողությունը Պակիստանի երթուղում՝ Աֆղանստանում իշխանության բերելով «Թալիբանին»՝ Չինաստանին՝ իր ամենամեծ մրցակցին, համաշխարհային շուկաները նվաճելուց խուսափելու համար։

Ալի Ակբար Ռեզայի

Աղբյուրը՝ alef.ir