Մեթին Գյուրջանի գործը. թուրքական հետախուզությունը հետեւում է օտարերկրյա դիվանագետներին

Օպերատիվ փորձ ձեռք բերելով Իրաքում, Աֆղանստանում, Ղազախստանում եւ Ղրղզստանում՝ բանակից ազատվելուց հետո նա անվտանգութայն ոլորտում վերլուծաբանի կարիերա է սկսել՝ համագործակցելով այնպիսի հրատարակությունների հետ, ինչպիսիք են Al-Monitor ' s Turkey Pulse-ը եւ The Washington Institute for Near East Policy-ը (WINEP)։ 2021 թ-ին դատախազի կողմից MIT -ի կողմից տարիներ շարունակ լրտեսվելուց հետո հարուցված քրեական գործը լիովին չի բացահայտում, թե ինչպս է հատուկ ծառայությունը ձեռք բերել Գյուրջանի դեմ ենթադրյալ ապացույցները։ Միեւնույն ժամանակ, այն պատկերացում է տալիս MIT-ի աշխատանքի մեթոդների եւ Թուրքիայում գտնվող օտարերկրյա դիվանագետների նկատմամբ կիրառվող լրտեսման մարտավարության մասին։

2022 թ-ի փետրվարին Անկարայի 26-րդ Գերագույն քրեական դատարանը, որտեղ տեղի էր ունենում դատվարությունը, մեղադրանք առաջադրելուց անմիջապես հետո տեղեկություն չհրապարակելու մասին հրաման արձակեց։ Նախնական դատական նիստի ընթացքում դատարանը վճռել է՝ բոլոր դատավարություններն անցկացվելու են փակ դռների հետեւում՝ առանց հանրության եւ մամուլի մասնակցութայն: Այնուամենայնիվ, գործի նյութերից ստացված տեղեկատվությունը արժեքավոր տեղեկություններ է տվել MIT – ի՝ հատուկ ծառայության գաղտնի գործողությունների մասին, որն ավելի քան տասը տարի վերահսկվում էր Էրդողանի մերձավոր վստահված անձանց կողմից:

Դատելով տեղեկատվությունից՝ MIT-ը եկել է այն եզրակացության, որ Գյուրջանին որպես իրազեկիչ հավաքագրել են իսպանական եւ իտալական հետախուզության աշխատակիցները, որոնք ենթադրաբար 2016 թ-ից դիվանագիտական քողարկման տակ են գործել այդ երկրների դեսպանատներում:Ստացված տվյալների համաձայն՝ Գյուրջանը տեղեկատվություն է տրամադրել դրամական պարգեւի դիմաց, նըդ որում՝ տեսախցիկները տեղադրվել են ամենատարբեր վայրերում՝ ներառյալ սրճարանները, ռեստորանները, առեւտրի կենտրոնները եւ այլն: Սա ցույց է տալիս՝ ոստիկանությունը ձայնագրություններ է ստացել մասնավոր սեփականության սեփականատերերից այն բանից հետո, երբ MIT-ը տեղեկատվություն է տրամադրել դատախազին, որն այնուհետեւ ոստիկանությանը հանձնարարել է ապացույցներ հավաքել: MIT-ի զեկույցում մանրամասն նկարագրված է նաեւ Գյուրջանի՝ օտարերկրյա դիվանագետների հետ զրույցների բովանդակությունը, ինչը թույլ է տալիս ենթադրել, որ որոշ դեպքերում հատուկ ծառայությունը նախապես գաղտնալսել է հանդիպումների անցկացման վայրերը: Նման հանդիպումներից մեկը տեւել է մոտ 45 րոպե իտալացի դիվանագետի մեքենայում՝ ավտոկայանատեղիում գտնվող մեկուսի վայրում, ինչը ենթադրում է, որ MIT-ը կամ դիվանագետի մեքենայում գաղտնալսող սարք է տեղադրել, կամ օգտագործել է հեռահար հսկողության առաջադեմ տեխնիկա՝ խոսակցությունը լսելու համար:

Գործի նյութերում մասնավորապես հիշատակվում է տեխնիկական լրտեսումը (ortam dinlemesi), որը ենթադրում է խոսակցություններ թաքնված միկրոֆոնների կամ գաղտնալսող սարքերի միջոցով։ Մեղադրական եզրակացության մեջ ներառվել են բառացի հատվածներ իսպանացի դիվանագետի եւ Գյուրջանի զրույցից, որին տրվել է «գուրմետ» ծածկանունը: Իսպանական հետախուզությւոնը երբեմն այն անվանում էր «աղբյուր»՝ նկատի ունենալով, որ MIT-ը գաղտնալսել է ոչ միայն Գյուրջանի հաղորդագրությունները, այլեւ իսպանացի դիվանագետների գաղտնի հաղորդագրությունները: Իսպանացի դիվանագետը Գյուրջանից ստացված տեղեկատվության հուսալիությունը գնահատել է որպես «3» իսկ դրա ճշգրտությունը՝ «C», ինչը, ըստ մեղադրական եզրակացության, վկայում է այն մասին, որ MIT – ը ներթափանցել է Իսպանիայի դեսպանատան պաշտպանված կապի ուղիները:

Երբ իսպանացի դիվանագետի լիազորությունների ժամկետը լրացավ 2019ի հունիսի 30-ին, նրա իրավահաջորդը Գյուրջանին հանձնեց նոր համադրողին, ասվում է մեղադրական եզրակացության մեջ: Գյուրջանի եւ նրա կոնտակտների հետ կապված հեռախոսազանգերի, էլեկտրոնային նամակների եւ այլ հաղորդագրությունների դիտարկումը, գաղտնալսումը եւ գաղտնալսումը թույլ են տվել MIT-ին բացահայտել իր գործունեության բնույթը օտարերկրյա կառավարությունների հանձնարարությամբ: Գյուրջանի տրամադրած տեղեկատվությունը վերաբերում էր այնպիսի սյուժեների, ինչպիսիք են․

- Թուրքիայի գործողությունները Սիրիայում, Իրաքում, Լիբիայում՝ ներառյալ ռազմական ստորաբաժանումների տեղաշարժերը

- անօդաչու թռչող սարքերի մանրամասները․

 - տարաձայնություններ Թուրքիայի զինված ուժերում (TSK)

- Թուրքիայի կողմից Ռուսաստանից ձեռք բերված ռուսական Ս-400 զենիթահրթիռային համալիրների տեղակայումը,

- Էրդողանի առողջությունը եւ տարբեր քաղաքական կուսակցութոունների գործունեությունը:

Օտարերկրացիների հետ իր զրույցներում Գյուրջանն իբր պնդել է, թե տեղեկատվությունը ստացել է տեղական աղբյուրներից, որոնք դատախազը մեկնաբանել է որպես հրապարակման ոչ ենթակա տվյալներ: Դատավարության ողջ ընթացքում մեղադրյալը եւ նրա պաշտպանությունը պնդել են իրենց ստացած տեղեկատվության բացահայտ բնույթը՝ հերքելով, որ գործել է Թուրքիայի շահերի դեմ, բայց չհերքելով իր ծառայությունների դիմաց գումար ստանալը: Մեղադրական եզրակացության մեջ դատախազը վիճարկել է Գյուրջանի պաշտպանության փաստարկները՝ պնդելով, որ Իսպանիան եւ Իտալիան, որոնք ունեն մեծ ռեսուրսներ եւ փորձագետներ, բաց ուղիներով ստացված տեղեկատվության կարիք չեն ունեցել: Մեղադրող կողմի վարկածով՝ օտարերկրյա հատուկ ծառայությունները կասկածյալին պարբերաբար կանխիկ վճարել են 400 դոլար, 500 եվրո կամ 330 ֆունտ ստեռլինգ՝ հանրությանը հասանելի տեղեկատվւոթյան համար: Օրինակ՝ ԱԹՍ-ի թուրքական ծրագրերի մասին հաշվետվության համար Գյուրջանը ստացել է 1000 դոլար։ «Պարզվել է՝ կասկածյալը մասնակցել է ռազմական գաղտնիքների հետ կապված բազմաթիվ վարժանքների եւ գործողությունների, եւ որ նա հասանելիություն է ունեցել պետության ռազմական եւ քաղաքական գաղտնիքներին», – ասված ո փաստաթղթում: Դատախազն ընդգծել է՝ գումարի դիմաց գյուրջանի ստացած եւ որպես քաղաքկան ու ռազմական գաղտնիք դասակարգված տեղեկատվությունը չի կարող ստացվել ոչ թե բաց աղբյուրներից, այլ պետական ծառայողներից կամ կարեւոր առեւտրային կամ քաղաքական պաշտոններ զբաղեցնող անձանցից:

Օտարերկրյա դիվանագետների համար Գյուրջանի պատրաստած մեկ այլ զեկույցում, որը վերնագրված էր «պաշտպանական արդյունաբերության նորություններ եւ աշխարհաքղաքական խնդիրներ», պարունակում էր բաց աղբյուրներից անհասանելի տեղեկատվություն, ինչպես նաեւ գաղտնի տվյալներ, որոնք ենթադրաբար ստացվել են Թուրքիայի պաշտպանական գնումների գլխավոր գործակալության պաշտպանական արդյունաբերության վարչության (SSB) աշխատակիցից: Նյութը մանրամասն տեղեկություններ էր պարունակում Թուրքիայի Ազգային անվտանգության համար կենսական համարվող պաշտպանական արդյունաբերության ծրագրերի եւ նախագծերի մասին: Հաղորդվում էր՝ զեկույցը պարունակում էր տեղեկատվություն Էրդողանի կողմից Ազգային անվտանգության գլխավոր վարչությանն ուղղված հարցումների մասին, ինչպես նաեւ մանրամասներ ռազմաօդային ուժերի հրամանատարության, ազգային անվտանգության գլխավոր վարչության եւ այլ հաստատությունների միջեւ գաղտնի նամակագրության եւ տվյալների փոխանակման մասին, ինչը պետական գաղտնիք է: Գյուրջանի հեռախոսի քարտեզները՝ ռազմաբազաների նշանակմամբ, պաշտպանության նախարության կողմից գնահատվել են որպես հանրամատչելի քարտեզագրական ծրագրերից պոտենցիալ ստացված։ Միեւնույն ժամանակ, անգլերեն լեզվով քարտեզների վրա ձեռագիր գրառումները, որոնք վերաբերում են հատուկ ռազմական ստորաբաժանումներին, ինչպիսիք են «20-րդ թուրքական զրահատանկային բրիգադը», «70-րդ մեքենայացված հետեւակային բրիգադը», «155 միլիմետրանոց գրոհային հաուբիցների գումարտակը», «ժանդարմերիայի հատուկ գործողությունների գումրտակը» եւ «Կոմանդոսի սահմանային անվտանգության բրիգադը», ճանաչվել են որպես «տեղեկատվություն, որն իր բնույթով պետք է գաղտնի մնա՝ ի շահ պետության անվտանգության եւ նրա ներքին եւ արտաքին քաղաքկան շահերի»:

MIT-ի մասնագետների կարծիքով, հաշվի առնելով Գյուրջանի՝ որպես հատուկ գործողությունների ուժերի ռազմական սպայի փորձը, նա անցել է հակահետախուզության ուսուցում եւ, հետեւաբար, լիովին ի վիճակի է եղել գնահատել նրա կողմից փոխանցվող տեղեկատվության բնույթը: Այնուհետեւ խոսվում է այն մասին, որ Գյուրջանը գաղտնի տվյալներ է հավաքել՝ կապված Թուրքիայի զինված ուժերի, պաշտպանական արդյունաբերության, միջազգային հարաբերությունների, անօրինական միգրացիոն հոսքերի եւ տնտեսական քաղաքականության հետ, ինչը կարող էր օգտագործվել երրորդ երկրների շահերից բխող ռազմավարություններ մշակելու համար:

Գյուրջանի՝ որպես Էրդողանի նախկին դաշնակից Ալի Բաբաջանի գլխավորած փոքր ընդդիմադիր «Ժողովրդավարություն եւ առաջընթաց» կուսակության (DEVA) հիմնադիր անդամի դերը (կաբինետներում զբաղեցրել է փոխվարչապետի, արտգործնախարարի եւ էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնները), նրան հնարավորություն է ընձեռել մուտք գործել քաղաքական շրջանակներ եւ մարդկանց, ովքեր մեծ գիտելիքներ ունեն թուրքական կառավարության գաղտնի գործողությունների մասին։ Կառավարական փորձգետները հարց են տալիս, թե ով է Գյուրջանին ծանոթացրել Բաբաջանի հետ եւ ինչպես է նա դարձել DEVA-ի հիմնադիրներից մեկը: Սա հանգեցնում է այն մտքին, որ լրտեսության գործը, հնարավոր է, պետք է ընդարձակել եւ ընդգրկել Գյուրջանի կուսակցական չինովնիկների մեջ։ 2021 թվականի նոյեմբերի վերջին իր զինակցի ձերբակալությունից հետո Բաբաջանը դժգոհություն է հայտնել այն տեսանյութի առնչությամբ, որտեղ Գյուրջանը գումար է ստանում օտարերկրյա դիվանագետներից: Իրադարձությունների զարգացմանը զուգընթաց Բաբաջանն ու իր կուսակցությունը փորձել են հեռու մնալ Գյուրջանից, որը, ըստ տեղեկությունների, ստիպված է եղել խզել բոլոր կապերը կուսակցության հետ եւ դուրս գալ կուսակցությունից: 2025 թ-ի մայիսի 23-ին նրա նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ կայացնելուց եւ մոտ 17 տարի ազատազրկումից հետո կուսակցությունը հունիսի 2-ին պաշտոնապես հայտարարել է, որ իր հետ որեւէ կապ չունի։

2023 թ-ի հունիսի 15-ին Անկարայի 26-րդ շրջանային քրեական դատարանը Գյուրջանին մեղավոր է ճանաչել «տեղեկատվություն ստանալու մեջ, որն իր բնույթով պետք է գաղտնի մնա պետության անվտանգության եւ քաղաքական շահերի համար՛՝ հանելով այլ մեղադրանքներ եւ դատապարտելով նրան հինգ տարվա ազատազրկման։ Այնուամենայնիվ, Անկարայի շրջանային վերաքննիչ դատարանի 4-րդ պալատը հետագայում չեղյալ հայտարարեց դատավճիռը եւ նույն դատարանում նշանակեց կրկնակի դատավարություն: Գործը վերջնականապես փակվել է 2025 թ-ի մայիսի 23-ին, եւ Գյուրջանը դատապարտվել է Թուրքիայի քրեական օրենսգրքի 328-րդ հոդվածով՝ «քաղաքական կամ ռազմական լրտեսության նպատակով բազմիցս գաղտնի տեղեկատվություն ստանալու համար»։ Նույն օրը նա տեղափոխվեց Սինջան փակ L տիպի թիվ 2 բանտ:

Արեւմտյան դիվանագետների նկատմամբ մեծ ուշադրությւնը հրապարակայնորեն հաստատվել է ներքին գործերի նախարար Սուլեյման Սոյլուի կողմից 2022 թ-ի մայիսի 11-ին։ Ելույթ ունենալով Այդըն նահանգում մի խումբ կողմնակիցների առջեւ՝ նա կիսվել է արեւմտյան դեսպանատնը կայացած ինչ-որ փակ հանդիպման սղագրությունից՝ չբացահայտելով մանրամասները: Ըստ կառավարամետ լր ատվամիջոցների՝ հանդիպումը տեղի է ունեցել Անկարայում Գերմանիայի դեսպանատանը, որին ներկա է եղել ընդդիմադիր Ժողովրդա-հանրապետական կուսակցության (ԺՀԿ) բարձրաստիճան ներկայացուցիչ: «Ես մեջբերելու եմ ձեր արտասանած յուրաքանչյուր նախադասություն: Դուք անամոթաբար խոսեցիք եվրոպական երկրի դեսպանի հետ այն մասին, թե քանի տեղ եք ստանալու 2023 թ-ին։ Թույլ տվեք ձեզ տեղեկացնել մեկ այլ մանրուքի մասին: Դուք խոսում էիք Չագաթա Քըլըչի մասին», -այն ժամանակ Սոյլուին մեղադրեց ընդդիմախոսներին։ Հիշյալ Քըլըչն այն ժամանակ խորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի ղեկավարն էր, իսկ այժմ Էրդողանի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականն է։

Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն նախնական որոշում են կայացրել Ստամբուլից «դիվանագիտական գրգռիչների» շուրջ բանակցությունները տեղափոխել իրենց մայրաքաղաքներ,- այդ մասին ՏԱՍՍ-ին հայտնել է Վաշինգտոնում ՌԴ դեսպան Ալեքսանդր Դարչիեւը: Ավելի վաղ Դոլմաբահչե եւ Չիրագան պալատներում կայացել են ռուս-ուկրաինական զինված հակամարտոթյան կարգավորման շուրջ բանակցությունների երկու փուլ՝ MIT-ի նախկին ղեկավար, Թուրքիայի արտգործնախարար բազմափորձ Հաքան Ֆիդանի ակտիվ մասնակցությամբ: Կարելի է վստահորեն ենթադրել՝ ոչ միայն արեւմտյան դիվանագիտական առաքելություններն են գտնվում հյուրընկալող երկրի հատուկ ծառայությունների ուշադրության կենտրոնում։ MIT - ը դարձել է առանցքային գործիք, որի միջոցով Էրդողանի կառավարությունն ամրապնդում եւ պահպանում է իր իշխանությունը, եզրակացնում է Nordic Monitor-ը: Նախագահի մանդատի համաձայն՝ հետախուզական ծառայության առջեւ խնդիրներ են դրվել կեղծ դրոշի ներքո գործողություններ կազմակերպելու, ազդեցության արշավներ իրականացնելու, արմատական վստահված անձանց խմբեր ստեղծելու եւ ղեկավարելու, քաղաքական դրդապատճառներով քրեական գործեր հարուցելու եւ արտերկրում լրտեսություն իրակնացնելու համար, հատկապես քննադատների եւ հետաքննող լրագրողների նկատմամբ: Վերջին տասնամյակի ընթացքում Էրդողանի վարչակազմն ընդունել է հետախուզական մի քանի օրենքներ, որոնք գործակալությանը լայն անձեռնմխելիություն են տալիս քրեական եւ վարչական հետաքննություններից՝ փաստորեն mit-ին տրամադրելով քարտ բլանշ եւ լիակատար անպատժելիություն: Նկատենք՝ նման մոտեցումը միանգամայն բնական եւ տրամաբանական է ինչպես թուրքական քաղաքական մշակույթի, այնպես էլ ժամանակակից Մերձավոր Արեւելքի դինամիկ իրողությունների համատեքստում։

Ալեքսանդր Գրիգորեւ

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի