Պետական պաշտոնյաները գիտակցո՞ւմ են, որ իրենց լիազորությունները տրված են ոչ թե անձնական պատերազմների, այլ պետության շահի համար․ դիտարկում

Վերջին ամիսներին Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի և միևնույն ժամանակ Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հրապարակային հայտարարություններով շեշտում է, որ եկեղեցու շուրջ իր քայլերը կատարում է իբրև Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդ։ Այսինքն՝ փորձում է ցույց տալ, որ գործում է ոչ թե նախևառաջ որպես պետական պաշտոնյա, այլ որպես անձնական հավատքով առաջնորդվող մարդ։ Սակայն իրականում մենք տեսնում ենք մի միանգամայն այլ պատկեր։ Գրում է բժիշկ, ազատամարտիկ, ՀՅԴ անդամ Հայկազ Հարությունյանը։

«Քաղաքացի Փաշինյան vs. Վարչապետ Փաշինյան

Յուրաքանչյուր մարդ, այդ թվում՝ երկրի ղեկավարը, ունի անձնական հավատք, հոգևոր փնտրտուք, աշխարհայացք։ Այդ իմաստով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի Նիկոլ Փաշինյանը կարող է ունենալ իր հարաբերությունը Հայ Առաքելական Եկեղեցու, կաթողիկոսի, եպիսկոպոսների և եկեղեցական կյանքի հետ։

Բայց հենց այստեղ է, որ սկսվում է ամենակարևոր խնդիրը․

քաղաքացի Նիկոլ Փաշինյանի և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի դերերը պարտադիր է հստակ տարանջատել։

• Քաղաքացին կարող է քննադատել, մտահոգվել, գրել բաց նամակ, մասնակցել պատարագի, արտահայտել քվեն ընտրություններին և այլն։

• Իսկ վարչապետը, որպես պետական իշխանություն կրող, չի կարող իր անձնական կրոնական կամ քաղաքական օրակարգը առաջ տանել պետական ռեսուրսների, պետական շենքերի, պետական ենթակառուցվածքների և պաշտոնական հարթակների հաշվին։

Երբ այս երկու դերերի սահմանները ջնջվում են, վտանգի տակ է դրվում ոչ միայն քաղաքական մշակույթը, այլև՝ սահմանադրական կարգը։

Պաշտոնական արարողակարգ, ոչ թե «անձնական» հանդիպում

Վերջին շրջանում վարչապետի և որոշ եպիսկոպոսների հանդիպումները կազմակերպվել են ոչ թե չեզոք կամ անձնական վայրերում, այլ՝ կառավարական շենքերում, պետական արարողակարգով.

• Հանդիպումները անցկացվում են կառավարության կամ վարչապետի նստավայրի սրահներում,

• ներկաները ներկայացվում են իրենց պաշտոնական տիտղոսներով՝

վարչապետ, արքեպիսկոպոս, եպիսկոպոս, թեմի առաջնորդ և այլն,

• ներկայանում է մամուլը կամ պետության պաշտոնական օպերատորը,

• հանդիպման մասին հրապարակվում է պաշտոնական հաղորդագրություն,

• այդ ամենը տեղ է գտնում պետական պաշտոնական հարթակներում, օրինակ՝ primeminister.am կայքում, երբեմն նաև կառավարության կամ վարչապետի սոցիալական էջերում։

Այս ամենը ցույց է տալիս պարզ, հասկանալի մի բան․

Սա ոչ թե քաղաքացի Նիկոլ Փաշինյանի և իրեն հոգևոր առաջնորդ համարող մարդկանց անձնական հանդիպում է, այլ պաշտոնական հանդիպում ՀՀ վարչապետի և Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարձրաստիճան պաշտոնական ներկայացուցիչների միջև։

Երբ գործընթացը ամբողջությամբ անցնում է պետական արարողակարգի միջով և ամբողջությամբ ֆիքսվում է պետական պաշտոնական էջերի վրա, ապա փաստացի խոսքը գնում է պետություն–եկեղեցի հարաբերությունների պաշտոնական հարթության մասին, ոչ թե հասարակ «եկեղեցու հետևորդի» անձնական նախաձեռնության։

Պետություն-եկեղեցի տարանջատման խնդիրը

Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանադրական սկզբունքներից մեկն այն է, որ պետությունը և եկեղեցին իրարից անջատ են։

Սա չի նշանակում թշնամություն, բայց նշանակում է՝

• պետությունը չի օգտագործում եկեղեցին որպես քաղաքական գործիք,

• եկեղեցին չի օգտագործում պետական համակարգը որպես ներսից կառավարման լծակ,

• հանրային իշխանության կրողները իրենց անձնական հավատքը չեն խառնում պետական քաղաքականության հետ այնպես, որ տուժեն օրենքի ու Սահմանադրության պահանջները։

Երբ վարչապետը՝ հղում անելով «եկեղեցու հետևորդ» լինելու իր կարգավիճակին, սկսում է բովանդակային պայքար ծավալել եկեղեցու ներսում, միևնույն ժամանակ օգտագործելով պետական դահլիճներ, պետական լոգիստիկա, պետական լրատվական հարթակներ, առաջանում է հիմնարար հարց․ ապա սա դեռ «քաղաքացի Փաշինյանի» գործունեությո՞ւն է, թե՞ արդեն սպառիչ կերպով վարչապետ Փաշինյանի քաղաքական և վարչական գործիքների օգտագործում։

Պաշտոնեական դիրքի չարաշահում – ինչ է դա նշանակում

Քաղաքացիների համար հասկանալի լեզվով՝ պաշտոնեական դիրքի չարաշահում նշանակում է հետևյալը.

Պաշտոնատար անձը իր ծառայողական լիազորությունները կամ պաշտոնական դիրքը օգտագործում է ոչ այն նպատակների համար, որոնց համար դրանք իրեն տրվել են, կամ էլ դրանք օգտագործում է ծառայության շահերին հակառակ՝

• անձնական շահի,

• խմբային շահի,

• քաղաքական կամ այլ անձնական օրակարգի համար, և արդյունքում պատճառում է էական վնաս պետության, հասարակության կամ կոնկրետ անձանց օրինական շահերին։

Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 308-րդ հոդվածը հենց այդ մասին է խոսում․ երբ պաշտոնյան իր պաշտոնը կիրառում է ծառայության շահերին հակառակ և դրա հետևանքով առաջանում է էական վնաս, դա արդեն հեշտությամբ մտնում է պաշտոնեական լիազորությունների չարաշահման դաշտ։

Կարևոր է նրբորեն հասկանալ․

Ես այստեղ չեմ ասում, որ կոնկրետ անձի գործողությունը ավտոմատ կերպով 100% պատժելի հանցագործություն է – դա իրավական գնահատման հարց է, որը պետք է տան իրավապահ մարմիններն ու դատարանները։

Բայց ամբողջ իրավիճակը բերում է տրամաբանական, պարզ հարցի․

• երբ վարչապետը

• պետական արարողակարգով,

• պետական շենքերում,

• պետական ռեսուրսներով

իրականացնում է իր հայտարարած «եկեղեցական պայքարը»,

արդյոք այստեղ պաշտոնեական դիրքի չարաշահման ռիսկեր չկան՞։

Սա այլևս չոր քաղաքական բանավեճ չէ, այլ իրավական հարց, որը հասկանալի է նույնիսկ միջին կրթություն ունեցող յուրաքանչյուր քաղաքացու։

Քաղաքացիական և պաշտոնական սահմանների աղերսումը

Նորմալ, առողջ պետության մեջ երկրի ղեկավարը շատ հստակ է պահում սահմանը․

• սա իմ անձնական կարծիքն է,

• սա իմ պաշտոնական քայլն է։

Հայաստանում այսօր մենք տեսնում ենք հակառակ միտում․

պաշտոնական tribuna-ները, պետական կայքերը, պաշտոնական նստավայրի սրահները օգտագործվում են այնպիսի թեմաների համար, որոնք ներկայացվում են իբրև «եկեղեցու հետևորդի» ներքին պայքար եկեղեցու դեմ կամ ներսում։

Այստեղ է, որ առաջանում է հասարակ, պարզ հարց՝ հասկանալի բոլորին․

• եթե սա իրականում քաղաքացի Նիկոլ Փաշինյանի նախաձեռնություն է, ապա ինչո՞ւ է դա արվում վարչապետի նստավայրում, պետական արարողակարգով և պաշտոնական հաղորդագրություններով։

• եթե սա վարչապետ Փաշինյանի պաշտոնական նախաձեռնություն է, ապա ինչո՞ւ է այն ներկայացվում իբրև «եկեղեցու հետևորդի անձնական քայլ», այսինքն՝ ինչո՞ւ է փորձ կատարվում մասամբ թաքցնելու դրա պետական-պաշտոնական բնույթը։

Երբ միևնույն գործողությունը մի պահ ներկայացվում է որպես «քաղաքացիական», իսկ մյուս պահին՝ իրականացվում է որպես լիարժեք պետական արարողակարգային հանդիպում, մենք գործ ունենք այն երևույթի հետ, որ սահմանները միտումնավոր «տարրալուծվում են»։

Ինչու է սա երկրի համար վտանգավոր

Սա արդեն մաքուր քաղաքական համակրանքի կամ հակակրանքի հարց չէ։

Սա հարց է՝

• պետությունն ունի՞ ինստիտուցիոնալ ինքնապաշտպանության մեխանիզմներ,

• Սահմանադրությունը իրական փաստաթո՞ւղթ է, թե՞ ձևական թուղթ,

• պետական պաշտոնյաները գիտակցո՞ւմ են, որ իրենց լիազորությունները տրված են ոչ թե սեփական կրոնական կամ անձնական պատերազմների համար, այլ պետության և քաղաքացիների շահերի համար։

Եթե քաղաքացին, ընկալելով այս իրավիճակը, հարցնում է․

«Արդյոք սա հակասահմանադրական և հակապետական գործողությունների շղթա չէ՞», նա արդեն ունի այդ հարցը տալու բավարար տրամաբանված հիմք։

Իսկ պատասխան տալը, իրավական գնահատական տալը այլ ինստիտուտների՝ դատարանի, իրավական հանրության, Սահմանադրական կարգի պահպանման պատասխանատուների պարտականությունն է։

⸻

Կարճ ասած՝ խոսքը ոչ թե միայն այս կամ այն անձի նկատմամբ վերաբերմունքի մասին է, այլ այն մասին, թե քաղաքացիական և պաշտոնական սահմանները պահվո՞ւմ են, թե՞ ոչ։

Եթե դրանք ջնջվում են, ապա խնդիրն այլևս միայն քաղաքական չէ, այլ – սահմանադրական։

P.S. Երեկ երբ Գյումրին եկեղեցում իր երկրաշարժում զոհված զավակների համար հիշատակության ժամանակ անուններ հնչեցնելու փոխարեն քաղաքական կրկես էր դարձել անքնությունս ու արհեստական ինտելեկտը քնեցին այս գրառումը»։