Զանգեզուրի միջանցք թե վերահսկողության գոտի. ի՞նչ պետք է անել

ԱՄՆ-ի անմիջական ներկայությունը Սյունիքում կնշանակի արևմտյան զսպման օղակը մոտեցնել երկրի սահմաններին և Թեհրանի դիրքը հիմնական ուղուց կրճատել մինչև լրացուցիչ տարբերակ միջանցքային մրցակցության մեջ։

«Մեհր» լրատվական գործակալություն, միջազգային խումբ. «Թրամփի ուղին միջազգային խաղաղության և բարգավաճման համար» անվամբ փաստաթղթի ստորագրումը Հայաստանի և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների անմիջական միջնորդությամբ, զուտ դիվանագիտական ​​կամ տնտեսական իրադարձություն չէ, այլ այն պետք է դիտարկել որպես Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական ճարտարապետությանը նպատակային միջամտություն: Այս ծրագիրը հիմնված է տարածաշրջանի ամենազգայուն աշխարհագրական խոչընդոտներից մեկի՝ Հայաստանի Սյունիքի մարզի վերահսկողության վրա, որը ապահովում է ինչպես ցամաքային կապ Ադրբեջանի Հանրապետության և Նախիջևանի միջև, այնպես էլ Իրանի և Հայաստանի, իսկ այնտեղից՝ Վրաստան և Եվրոպա ուղիղ կապ: Այս միջանցքի իրավական կամ կառավարման ռեժիմի փոփոխությունը՝ լինի դա մեղմ սահմանով, թե շահագործումը տարածաշրջանային սահմաններից դուրս գործողներին փոխանցելով, գործնականում կվերաշարադրի ամբողջ տարածաշրջանի ուժերի հավասարումը:

Իրանի համար այս նախագծի առաջին հետևանքը հյուսիս-արևմուտքում աշխարհառազմավարական խորության կրճատումն է։ Սյունիքում ամերիկյան անմիջական ներկայությունը կնշանակեր արևմտյան զսպման օղակը մոտեցնել երկրի սահմաններին և Թեհրանի դիրքը միջանցքային մրցակցության մեջ հիմնական երթուղուց վերածել լրացուցիչ տարբերակի։ Այս զարգացումը, եթե ուղեկցվի Բաքու-Անկարա օղակի կառուցման ավարտով, կստեղծի Կասպից ծովից մինչև Անատոլիա մի ամբողջական առանցք, որը կարող է կառուցվածքային առումով գործել Իրանի ազգային շահերի դեմ: Ցանցային աշխարհաքաղաքականության տրամաբանությամբ, ցանկացած ենթակառուցվածքային հանգույց, որից Իրանը հեռացված կլինի, կդառնա պոտենցիալ լծակ, և Զանգեզուրի միջանցքն ունի հենց այդպիսի հնարավորություն:

Հիմնական ռիսկը կառավարման չափանիշում է։ Եթե Հայաստանը ընդունի Թրամփի առաջարկած շրջանակում «երաշխավորված մուտքի» կամ «կիսասահմանից դուրս» մոդելները, ապա այն կզիջի իր ինքնիշխանության մի մասը իր ամենազգայուն աշխարհագրական տարածքում և այս անցուղին կվերածի Իրանի վրա քաղաքական, տնտեսական և անվտանգության ճնշման գործիքի։ Նմանատիպ փորձը ցույց է տվել, որ Արևմուտքի կողմից կառավարվող երթուղիները, նույնիսկ եթե դրանք չունեն պաշտոնական ռազմական ներկայություն, սովորաբար ուղեկցվում են անվտանգության և հսկողության շերտերով և կարող են խաղալ «աշխարհաքաղաքական սենսոր»-ի դեր Իրանի սահմանների մոտակայքում։

Այս միտման հետևանքները չեն սահմանափակվի միայն տնտեսական ոլորտով։ Իրանի պոտենցիալ արևելյան գործընկերների՝ Չինաստանից մինչև Եվրասիական տնտեսական միության անդամներ, Իրանակենտրոն երթուղիների նկատմամբ անհրաժեշտության նվազումը թուլացնում է Թեհրանի բանակցային ուժը։ Ճգնաժամային իրավիճակում արևմտյան անվտանգության հովանոցի տակ գտնվող երթուղին կարող է սահմանափակել կամ արգելափակել ապրանքների, էներգիայի և տվյալների հոսքը՝ Իրանին փաստացի դնելով պասիվության դիրքում։ Նման միտմանը հակազդելու համար անհրաժեշտ է բազմաշերտ քաղաքականություն։ Իրանը պետք է պնդի «երթուղու նկատմամբ Հայաստանի ինքնիշխանության ամբողջականության» սկզբունքը որպես կարմիր գիծ՝ Երևանի հետ անմիջական փոխազդեցության մեջ և այս սկզբունքը պարտադիր դարձնի գործադիր փաստաթղթերում։

Միևնույն ժամանակ, Իրան-Հայաստան լրացուցիչ երթուղիների արագ ավարտը, ներառյալ Սյունիքի ճանապարհի բարելավումը դեպի Մեղրի-Ջոլֆա երկաթուղի, ինչպես նաև սակագնային և մաքսային խթանման փաթեթները, պետք է ընթանան այնպես, որ իրանական երթուղին չդառնա արտակարգ իրավիճակի ուղի, այլ կայուն և գրավիչ տարբերակ Երևանի համար: Իրանի դաշտային ներկայությունը՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ Սյունիքի ենթակառուցվածքներում համատեղ ներդրումների տեսքով, և սահմանին հետախուզական-հսկողական կարողությունների ամրապնդումը, այս ռազմավարության անբաժանելի մասն են կազմում:

Այս քաղաքականության իրականացումը պահանջում է կենտրոնացված համակարգում և արագ որոշումների կայացում: Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի քարտուղարությունը, որպես կարգավորող առանցք, պետք է ստեղծի Հարավային Կովկասի համար մշտական ​​շտաբ՝ հիմնական նախարարությունների և անվտանգության-տնտեսական ինստիտուտների մասնակցությամբ, մշակի Զանգեզուրի երթուղուն դիմակայելու ազգային ռազմավարական փաստաթուղթ և ստեղծի վաղ նախազգուշացման համակարգ՝ Սյունիքի հանքավայրում փոփոխությունները վերահսկելու համար: Միայն նման մոտեցմամբ կարող ենք ապահովել, որ Իրանի արձագանքը հանկարծակի փոփոխություններին կլինի համակարգված, արագ և արդյունավետ:

Վերջապես, Զանգեզուրի երթուղին չպետք է դիտարկել որպես պարզ տարանցիկ նախագիծ: Աշխարհաքաղաքական առումով այս ծրագիրը Հարավային Կովկասում ուժի քարտեզը վերաձևավորելու ջանքերի մի մասն է. ջանքեր, որոնց դեմ Իրանի պասիվ լինելը կհանգեցնի ռազմավարական խորության կրճատման և երկրի դերի սահմանափակման իր ամենազգայուն աշխարհաքաղաքական միջավայրերից մեկում: Միայն ակտիվ դիվանագիտության, հրապարակային ներկայության և այլընտրանքային ուղիների խելամիտ վերաձևավորման միջոցով այս սպառնալիքը կարող է վերածվել կառավարելի փոփոխականի և նույնիսկ հնարավորության:

Աղբյուրը՝

mehrnews.com