Ինչո՞ւ Էրդողանը որոշեց մրցապայքարից հեռացնել Անկարայի քաղաքապետին

Երկրորդ տեղում իշխող «Արդարություն եւ զարգցում» կուսակցությունն է (ԱԶԿ), որին նախապատվություն է տալիս հարցվածների 31,3% - ը (+0,3%): Եռյակը եզրափակում է «քրդամետ» ժողովուրդների հավասարության եւ ժողովրդավրության կուսակցությունը (DEM)՝ ձայների 9,1% - ով (+0,2%)։  Չորրորդ տեղում ծայրահեղ աջ ազգայնական շարժում կուսակցոթյունն է՝ 7,8 տոկոսով (+0,2 տոկոս)։ Վերջապես, հնգյակը եզրափակում է ազգայնական «Լավ» կուսակցությունը՝ 5,7 տոկոսով (-0,3 տոկոս)։

Մինչդեռ գլխավոր դատախազությունն արտոնել է հետաքննություն անցկացնել ԺՀԿ–ի ամենանշանավոր դեմքերից մեկի՝ Անկարայի քաղաքապետ Մանսուր Յավաշի դեմ։ Ի դեպ, ակնհայտորեն պատահական չէ, որ ավելի վաղ ընդդիմադիր կուսակցության ղեկավար Օզգյուր Օզելը հայտարարել էր՝ հենց Յավաշը կարող է դառնալ նախագահի թեկնածու, եթե Ստամբուլի քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուն մնա կալանքի տակ կամ էլ բանտարկություն ստանա։

Հոկտեմբերի 8-ին Էրդողանը մեղադրել է Յավաշին, առանց նրա անունը նշելու, «Անկարան Քերբելա դարձնելու» մեջ՝ Թուրքիայի մայրաքաղաքի որոշ շրջաններում ջրի անջատման պատճառով: Թեեւ ակ-Սարայի տերը չգիտի՝ պատահարը առաջացել է այն խողովակների անսարքության պատճառով, որոնք ջուրը տեղափոխում են Քեսիքքեփրի ամբարտակից Անկարա, իսկ անսարքութայն բնույթը վկայում է բազմամյա խնդրի մասին, որի հեղինակներն ակնհայտորեն եղել են Յավաշի նախորդները՝ նախագահամետ ԱԶԿ-ից։ Ինչ վերաբերում է մայրաքաղաքի քաղաքապետի նկատմամբ հետաքննությանը, ապա ակնհայտ է՝ ոչ պատահական զուգադիպությամբ այն սկսվել է կամ համընկել է ԺՀԿ-ի բողոքի հետ Եվրոպայում Իմամօղլուի ձերբակալության դեմ։ Ակ-Սարային ակնհայտորեն շատ դուր չեկավ, որ ընդդիմության առաջնորդ Օզելը հոկտեմբերի 12-ին Բրյուսելում առաջին արտասահմանյան հանրահավաքն է անցկացրել՝ կուսակցության համախոհին բանտից ազատելու համար պայքարի, ինչպես նաեւ Թուրքիայում արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու քարոզարշավի շրջանակներում: Իր ելույթի ընթացքում ԺՀԿ-ի ղեկավարը, ի թիվս այլ բաների, մեղադրել է իշխող կուսակցոթյանը Թրամփի օգտին աշխատելու մեջ: Հաջորդ արտերկյա հանրահավաքը «ժողովրդական հանրապետակաշնները» նախապես նախանշել են 2025-ի դեկտեմբերին Գերմանիայում, որտեղ բնակվում է Եվրոպայում թուրքերի ամենամեծ համայնքը։ 

Էրդողանը նույնիսկ չի փորձել թաքցնել իր վրդովմունքը Եվրոպայում հասարակական կարծիքը ճոճելու ընդդիմախոսների փորձերի վերաբերյալ, ինչը հիմք է տալիս ենթադրելու Յավաշի գործունեության նկատմամբ կենդանի հետաքրքրության աճի ակնհայտ ոչ պատահական բնույթը: «Պետք է հարցնել ԺՀԿ նախագահին։ Մի՞թե դու չես հարգում նույնիսկ քո ինքնությունը՝ որպես Թուրքիայի գլխավոր ընդդիմադիր կուսակցություն։ Մի՞թե չես ամաչում օտարերկրացիների ներկայությամբ քննադատել քո երկիրը»,- վրդովմունքով է խոսել թուրք առաջնորդը՝ ելույթ ունենալով Սեւծովյան Տրապիզոնում իր կողմնակիցների առջեւ։ 

Այնուամենայնիվ, Յավաշը, որպես ԺՀԿ ներկայացուցիչ, հանդես եկավ որպես ֆրոնտմեն՝ հետ մղելով սուլթանի հարվածը։ «Մեր յուրաքանչյուր գործարք թափանցիկ է, յուրաքանչյուր կոպեկ ամրագրվում է։ Հետաքննության համար թույլտվություն չի պահանջվում: Ես պատրաստ եմ, եթե ինձ կանչեն: Մենք թաքցնելու ոչինչ չունենք, տատանվելու ոչինչ չունենք, թաքցնելու ոչինչ չունենք»։ ԺՀԿ ներկայացուցիչ Դենիս Յուջելն իր հերթին ընդգծել է՝ Յավաշի նկատմամբ հետաքննությունը իրավական ուժ չունի, այլ ունի վառ արտահայտված քաղաքական ենթատեքստ: Նրա խոսքով՝ գործընթացը հարված է հասցնում Անկարայի ընտրողների կամքին, որտեղ տասը հոգուց վեցը քվեարկել են քաղաքի գործող ղեկավարի օգտին:

Միեւնույն ժամանակ, վերլուծաբան Մեհմեթ Յըլմազի կարծիքով՝ հիմքեր կան ենթադրելու, որ Յավաշին ուղղված դատախազության հետաքննությունն այնքան սրընթաց չի լինի, որքան Իմամօղլուի դեպքում, քանի որ Յավաշի տակ «փորող» իշխանությունների հիմնական նպատակն է կապել գործընթացը եւ դրա արդյունքները, քանի որ մոտենում են 2027ի արտահերթ ընտրությունները:

Իհարկե, այստեղ նկատվում է իշխանությունների բարդ քաղտեխնոլոգիական մտահղացումը՝ ընդդիմադիրներին թողնել այնպիսի թեկնածուի հետ, որը, ի վերջո, չի կարող վարկաբեկված լինելով, լուրջ խնդիրներ ստեղծել գործող նախագահի համար։ Չէ՞ որ, եթե իշխանությունները սրընթաց գործողություն իրականացնեն, որը նման է Իմամօղլուի, բայց հիմա արդեն Յավաշի դեմ, ԺՀԿ-ն կարող է հասցնել վերախմբավորվել։ Հավանաբար, ժողովրդական հանրապտականները կկարողանային իրենց միջավայրից նոր թեկնածու առաջադրել, որի օգտին կքվեարկեն պարզապես որպես բողոքի խորհրդանիշ։ Ընդ որում՝ թուրքական ընդդիմադիր մամուլը որպես առանցքային խնդիր է առանձնացնում ազատ ընտրություններ անցկացնելու հնարավորությունը, որը ենթադրում է ցանկացած թեկնածու առաջադրվելու հնարավորություն, այն դեպքում, երբ թեկածուների նախօրոք մաքրումը կասկածի տակ է դնում նաեւ այդ հիմնարար սկզբունքը: Բացի այդ, ժողովրդավարական ընտրությունները ենթադրում են ազատ քարոզչություն։ Իսկ այսօր հնարավոր չէ կանխագուշակել՝ առավոտյան ձեր դուռը կթակի ոստիկանությունը, թե ժանդարմերիան, եւ ամենեւին էլ պատահական չէ, որ այսօր նույնիսկ ամենաանմեղ քննադատությունը խանդոտ իշխանությունների կողմից կարող է գնահատվել որպես վիրավորանք եւ հանգեցնել բանտարկության: Բացի այդ, իսկապես ազատ ընտրություններ կազմակերպելու եւ անցկացնելու համար չէր խանգարի անկախ դատավորների վերահսկողությունը, մինչդեռ հայտնի է, որ 2017ին սահմանադրական փոփոխությունների ընդունմամբ իշխանության դատական ճյուղը սերտաճել է գործադիրի հետ։ Յըլմազը թուրք ժողովրդին կոչ է անում համարձակվել՝ պատրաստվելով ՛ավելի խիստ միջոցների եւ անօրինականությունների»։ Նրա խոսքով՝ իշխանությունները «դեռ շատ ցավ կպատճառեն» եւ միայն իրական համերաշխության արտահայտությամբ քաղաքացիներին կհաջողվի բեկել երկրի ներքաղաքական իրավիճակը:

Իրոք, Էրդողանի եւ նրա համակարգի խաղադրույքներն այնքան են աճել, որ թե նա, թե իշխող կոալիցիայի գծով նրա համիշխան, Ազգայնական շարժում կուսակցության առաջնորդ Դեւլեթ Բահչելին որոշել են թեւից հանել ազգային-կրոնական խաղաքարտը՝ նպատակ ունենալով նախագահամետ «ժողովրդական ալյանսի» կողմը գրավել էթնիկ եւ կրոնական այլ խմբերի հնարավորինս շատ ներկայացուցիչների։

Վերջերս խորհրդարանում իր կուսակիցների առջեւ ելույթ ունենալով՝ Բահչելին կարեւոր հայտարարություն է արել թուրք ալեւիների վերաբերյալ՝ կոչ անելով կողմնակիցներին ջեմեւին երկրպագության վայր ճանաչել. «Մզկիթը մեզ համար նույնքան կարեւոր է, որքան ջեմեւիները: Մենք պետք է հարգենք մեր ալեւի եղբայրների ցանկությունը՝ ջեմեւիները համարել պաշտամունքի վայրեր»:

Հայտնի է՝ ջեմեւիները (ջեմեւի) հավաքատեղիներ են թուրք ալեւիների համար, որոնք Թուրքիայի ամենամեծ կրոնական փոքրամասնությունն են (համարվում է, որ նրանք կազմում են բնակչության մոտ 15-20% – ը): Ալեւիները իսլամի պայմանականորեն շիա սինկրետիկ ճյուղ են՝ յուրահատուկ ավանդույթներով, ինչպիսիք են սեմախ (ծիսական պար) եւ ջեմ (հավաքույթներ): Մինչեւ վերջերս իշխանւթյունները ջեմեւին չէին ճանաչում որպես պաշտոնական երկրպագության վայրեր, ինչպես մզկիթները: Ջեմեւիները դիտարկվում էին ոչ այլ ինչ, քան «մշակութային կենտրոններ», որնք Անկարայի աչքում արժանի չեն ֆինանսավորման եւ նույնիսկ կոմունալ ծառայությունների սուբսիդավորման։Միեւնույն ժամանակ, ալեւիները, ինչպես նաեւ բազմաթիվ այլ կրոնական հոսանքների ներկայացուցիչներ, պարբերաբար բախվում էին խտրականության, եւ նրանց հավաքների վայրերը պարբերաբար դառնում էին հարձակումների թիրախ:

Բացի այդ, հոկտեմբերի 10-ին Էրդողանը ստորագրել է մի հետաքրքիր օրենք, որը փոփոխություններ է մտցնում թիվ 2527 օրենքի կիրառման դրույթում, ըստ որի՝ թյուրքական ծագում ունեցող օտարեկրացիները (Türk soylu yabancılar) կարող են աշխատել Թուրքիայում առանց աշխատանքի առանձին թույլտվության, քաղաքացիների հետ հավասար, մասնագիտություններում, արհեստներում, պետական կառույցներում եւ մասնավոր ընկերություններում: Հավանաբար, դրանով իսկ ակ-Սարայը կփորձի ընդդիմության մոտ ձգել տատանվող ընտրողների համակրանքը, բայց միայն տասնամյակներ կուտակված խտրականության խնդիրը լուծել հազիվ թե հաջողվի։Մարդիկ, ովքեր իրենց ճնշված են համարում, եւ հատկապես խմբային հիմունքներով, կարող են շատ ավելին պահանջել: Բայց արդյոք Էրդողանը պատրաստ կլինի բավարարել բոլոր պահանջները երկարաժամկետ հեռանկարում՝ նախընտրական պոպուլիզմի կոնտեքստից դուրս։

Ինչ վերաբերում է տնտեսական դինամիկային, ապա այն նշանավորվեց խորհրդանշական իրադարձությամբ, այն է. բրիտանական Lipton ընկերությունը վաճառում է թուրքական թեյի արտադրության գործարանները շուկայում 39 տարի աշխատելուց հետո: Գործարքն ընդգրկում է Փազարի եւ Ֆընդըքլիի ձեռնարկությունները եւ ուժի մեջ կմտնի Թուրքիայի հակամենաշնորհային գերատեսչության հաստատումից հետո: Ընկերության հեռանալը համընկնում է ընդհանուր միտման հետ.օգոստոսին ամերիկյան JDE Peet ' s-ը իր Ofçay ապրանքանիշը վաճառեց efor Çay արտադրողին: Միեւնույն ժամանակ, Թուրքիան շարունակում է մնալ թեյի օգտագործման համաշխարհային առաջատարը՝ օրական մոտ 245 մլն բաժակ, մեկ անձի համար՝ տարեկան ավելի քան 3 կգ: Թեյի բուծումը շարունակում է մնալ Սեւծովյան նահանգների եկամտի հիմնական աղբյուրներից մեկը:

Հավանաբար, Թուրքիայի ներքին տնտեսական կլիման արդեն այնքան անբարենպաստ է հին արեւմտյան գործընկերների համար (այդ թվում՝ գնման գների աճի մասով), որ վտանգի տակ են հայտնվում նույնիսկ երկրի համար ավանդական ճյուղերը։ Անիմաստ է նույնիսկ խոսել ընտրատեղամասեր գնացող թուրք սպառողների գնողունակության մասին (ինչը կարող է տեղի ունենալ շատ շուտ):

Թարգմանեց Գայանե Մանուկյանը։ 
Աղբյուրը՝ fondsk.ru