Արցախի սուբյեկտայնության ու հայկականության մասին ՀՀ Գերագույն խորհրդի 1992թ. որոշումն ՈՒԺԻ ՄԵՋ Է. Ավետիք Հարությունյան

ՀՀ Գերագույն խորհուրդը 1992թ. հուլիսի 8-ի Հ. Ն-0663-1 որոշման 2-րդ կետով արձանագրել է հետևյալ հիմնարար մոտեցումը՝

«2. Հայաստանի Հանրապետության համար անընդունելի համարել միջազգային կամ ներպետական ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում»:

Հիշյալ որոշման ընդունման համար ելակետ են հանդիսացել հետևյալ կարևորագույն հիմքերը. միջազգային իրավունքի հիմնադրույթները, ազգերի ինքնորոշման իրավունքը, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախության մասին 1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեի արդյունքները (դրանց անդրադարձել եմ իմ գիտական աշխատություններում, որոնց տեղադրված են ստորև): Ի դեպ, ԼՂՀ-ն Ադրբեջանի կազմից դուրս է եկել մինչև Ադրբեջանում անկախության հանրաքվեի անցկացումը, որը տեղի է ունեցել 1991թ. դեկտեմբերի 29-ին` Ալմա Աթայի հռչակագրի ընդունումից 8 օր անց, երբ փաստորեն ԽՍՀՄ-ը գոյություն չուներ, իսկ Արցախի անկախության հանրաքվեն անցկացվել է 1991թ. դեկտեմբերի 10-ին:

ՀՀ Գերագույն խորհրդի որոշման ընդունման համար հիմք հանդիսացած հետևյալ կետը ևս արժանի է ուշադրության. «նշելով, որ կպաշտպանի Արցախի հարցի այն լուծումը, որը կընդունի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, անընդունելի համարելով մի շարք միջազգային փաստաթղթերում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը որպես Ադրբեջանի մաս ամրագրելու փորձերը»: Արցախին վերաբերող ՀՀ կողմից ստորագրվելիք ցանկացած փաստաթուղթ պետք է համաձայնեցվի Արցախի Հանրապետության, այսինքն` նրա ժողովրդի հետ, որը պետք է տեղի ունենա բացառապես հանրաքվեի եղանակով:

ՀՀ Գերագույն խորհրդի նշված որոշման վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ Հայաստանի Հանրապետությունն իր վրա պարտավորություն է ստանձնել «Հետևողականորեն սատար կանգնել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը և նրա բնակչության իրավունքների պաշտպանությանը», ինչը պետք է անշեղորեն կատարվի:

Նույնիսկ եթե հիպոթետիկ ընդունենք, որ ենթադրյալ փաստաթուղթն ընդունվի ՀՀ իշխանությունը ներկայացնողի կողմից որպես միջազգային պայմանագիր, ապա այն պետք է վավերացվի ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից, իսկ մինչ այդ դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով սահմանադրական դատարանը պետք է ընդունի որոշում:

Եթե ՀՀ իշխանության որևէ ներկայացուցիչ, ի հեճուկս Գերագույն խորհրդի այս որոշման, որևէ հակահայկական (հետևաբար` հակաարցախյան) փաստաթուղթ ստորագրի, նշանակում է նա դեմ է գնացել ինչպես այդ ժամանակվա պատգամավորներին, նրանց ընտրած ժողովրդին, այնպես էլ համայն հայության նպատակներին, Հայաստանի Անկախության հռչակագրին ու ՀՀ Սահմանադրությանը: Հատկանշական է, որ հիշյալ որոշումը երբևէ փոփոխության չի ենթարկվել, չի չեղարկվել, հետևաբար ՈՒԺԻ ՄԵՋ Է ՄԻՆՉ ՕՐՍ: Նշված փաստաթուղթը վկայում է Հայաստանի Հանրապետության պետական (ներկա համատեքստում` ոչ իշխանական) ու ժողովրդի արդարացի դիրքորոշումն Արցախի, նրա ժողովրդի ինքնորոշման և մյուս հիմնարար իրավունքներին սատարելու մասին:

Ավետիք Հարությունյան

Արցախի Էլեկտրոնային Գրադարանի նախաձեռնող և ղեկավար,

ԱԵԳՄՄ նախագահ, ի.գ.թ., դոցենտ