Ի՞նչ է կանգնած Թաիլանդի և Կամբոջայի հակամարտության հետևում

Կամբոջական կողմը հայտնել է՝ տեղի է ունեցել «թաիլանդական զորքերի չհրահրված ներխուժում», որը «խախտել է երկրի տարծքային ամբողջականությունը», սիկ նրա բանակը գործում է խստորեն ինքնապաշտպանոթյան շրջանակներում եւ հակահարձակման է սկսել: Կամբոջայի բանակի տվյալներով՝ թաիլանդական F-16 ինքնաթիռները «երկու ռումբ են նետել ճանապարհներից մեկի վրա»։ Կամբոջայի զինվորականները հայտարարել են՝ «խստորեն դատապարտում են Թաիլանդի թագավորության անխոհեմ եւ դաժան ռազմական ագրեսիան Կամբոջայի ինքնիշխանության եւ տարածքային ամբողջականության դեմ»: Միեւնույն ժամանակ, երկրի նախկին վարչապետ Հուն Սենը կոչ է արել քաղաքացիներին հանգստություն պահպանել:Թաիլանդի պաշտպանության նախարարության մամուլի քարտուղարի տեղեկություններով՝ Թաիլանդի ռազմաօդային ուժերը ռազմական թիրախների վրա են հարձակվել Կամբոջայի տարածքում՝ ի պատասխան երկրի տարածքում հրետանային հարվածների: Դրա հետ համաժամանակյա Թաիլանդը որոշում կայացրեց փակել Կամբոջայի հետ բոլոր սահմանային կետերը, այնուհետեւ հայտարարեց հատուկ ռազմական գործողություն , որը կոչվում է Yuttha Bodin (պատերազմ երկրի համար)՝ օգտագործելով տանկեր եւ ավիացիա Կամբոջայի հետ սահմանակից տարածքում:

Արդեն բախումների առաջին ժամերին Թաիլանդի առողջապահության նախարարը հայտարարել է Կամբոջայի կողմից հրթիռային հարվածների հետեւանքով 11 խաղաղ բնակչի մահվան եւ եւս 35 մարդու վիրվորվելու մասին, այդ թվում՝ 5 հիվանդանոցների (հարվածներից մեկը հարվածել է խանութին եւ բենզալցակայանին): Թաիլանդի ԱԳՆ-ն հստակեցրել է՝ Կամբոջայի զինվորկանները գնդակոծության համար օգտագործում են «Գրադ»ամազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերը:Այս կապակցությամբ Թաիլանդի Սուրին Սուտտհիրոթ Չարոնտանասակ նահանգում հայտարարվել է 86 սահմանամերձ գյուղերի շուրջ 40 հազար բնակիչների տարհանման մասին:Ընդհանուր առմամբ, ըստ The Nation–ի տեղեկատվության, բնակիչների տարհանում են հայտարարել Կամբոջային սահմանակից Թաիլանդի 4 նհանգներ. օրվա ընթացքում թաիլանդցիները սահմանամերձ շրջաններից տարհանել են ավելի քան 100.000 խաղաղ բնակիչների:

Թաիլանական Khaosod հրատարակություն ը շեշտը դնում է այն փաստի վրա, որ երկրի իշխանությունները սկսել են իրենց գործողությւնները հենց որպես պատասխան: Գործողությունը ղեկավարում է գեներալ Պանա Կլեոպլոտուկը։ Թաիլանդի իշխանությունները հայտարարել են՝արշավի նպատակն է «ջախջախել բոլոր նրանց, ովքեր ոտնձգություն են կատարում Թաիլանդի հողի վրա»: Նրանց խոսքով՝ գործողությունը պատասխան էր Կամբոջայի գործողություններին, որոնք ընկալվեցին որպես երկրի ինքնիշխանության ուղղակի խախտում:Մարտերին գրեթե անմիջապես գործի դրվեցին տանկեր, MLRS եւ F-16 կործանիչներ։ Թաիլանական հրամանատարության տեղեկատվության համաձայն՝ երկու կողմերն էլ դիրքեր են պահում սահմանի երկայնքով։  Հարձակման անհաջող փորձից հետո Կամբոջայի բանակը զորավարժություններ է անցկացրել եւ անցել հակագրոհի, սակայն կորցրել է առնվազն երկու տանկ։ Թաիլանդն, իր հերթին, մի շարք հարվածներ է հասցրել, այդ թվում՝ օդային, Կամբոջական բազաներին։ Թաիլանդի ԶԼՄ-ները հայտնել են՝ Թաիլանդի Թագավորական ռազմաօդային ուժերը խորը ավիահարվածներ են հասցրել Կամբոջայի տարածքում՝ Ուբոն Ռաթչաթանի նահանգի Չոնգ Անմա քաղաքում վաղ առավոտյան սահմանային բախումից հետո: Գործի է դրվել 6 F-16 կործանիչ, որոնք ոչնչացրել են Կամբոջայի 8-րդ եւ 9-րդ հետեւակային դիվիզիաների շտաբները: Թաիլանդի թագավորական զինված ուժերի (RTARF) ներկայացուցիչը հայտարարել է. «Թաիլանդի զինված ուժերը պատրաստ են ուժի կիրառման էսկալացիայի, Եթե Կամբոջայի գործողությունները շարունակվեն... Եթե չհաջողվի զսպել հակառակորդի կողմից բռնությունը կամ ուժի կիրառումը, զինված ուժերը կդիտրկեն պատասխանն ազգային պաշտպանության մակարդակին հասցնելու հնարավորությունը»:

Հետազոտողները, որոնք նշում են այն փաստի անհեթեթությունը, որ կռվում են երկու բուդդայական երկրներ, որոնցում կյանքից հաճույք ստանալը համարվում է գրեթե ազգային գաղափար, միեւնույն ժամանակ նշում են, որ այս երկրների միջեւ ռազմական հակամարտությունն առաջին անգամ չէ, որ բռնկվում է: Ներկայումս արյունահեղության պաշտոնական առիթ է դարձել սահմանային վեճը հին հինդուական տաճարի հետ տարածքի մի հատվածի համար։ Սակայն բուն կոնֆլիկտի պատճառները շատ ավելի խորն են։  Ֆրանսիացի գաղութարարները, քսաներորդ դարում թողնելով Հնդկաչինը, թողեցին տարածքների անարդար բաժանում՝ հաշվի չառնելով բնակչության ազգագրական առանձնահատկությունները, դրանով իսկ հիմք դնելով ներկայիս հակամարտություններին։ Այն, ինչ ժամանակին կոչվում էր ֆրանսիական Հնդկաչին, այժմ դարձել է այնպիսի երկրների տարածք, ինչպիսիք են Վիետնամը, Լաոսը եւ Կամբոջան: Իսկ այն հողերը, որտեղ ֆրանսիացիները չեն հասել, բաժին են հասել անկախ Սիամին, որն այժմ կոչվում է Թաիլանդ։ Գաղութարարների կողմից գծված սահմանների հետ այսօր համաձայն չեն ոչ թաիլանդացիները, ոչ կամբոջացիները. Վերջիններս կարծում են, որ հնում իրենց «նախորդների» կիսալեգենդար քմերների կայսրությունը զբաղեցրել է ներկայիս Թաիլանդի տարածքի մեծ մասը։ 14-րդ դարում սկսվեց Թաիլանդի թագավորությունների ակտիվ ընդլայնումը հյուսիսից, նրանք գրավեցին կայսրության հողերը եւ ձուլեցին այնտեղ ապրող քմերներին եւ նրանց ազգակից մոններին՝ կլանելով իրենց հինդե-բուդդայական մշակույթն ու պետական ավանդույթները: Այժմ թաիլանդցիների եւ մոն-քմերների մմիջեւ առկա են ոչ միայն տարածքային վեճերը, այլեւ մշակութային․ օրինակ, տաճարների,մարտարվեստի, տոների եւ այլնի պատկանելությունը:

Կամբոջայում մինչ օրս պահպանվում է պատմական հիշողությունը եւ ռեւանշիստական տրամադրությունները Թաիլանդի, Վիետնամի եւ Լաոսի կողմից մերժված հնագույն տարածքների նկատմամբ։ Իսկ թաիլանդիներն անցյալ դարում սկսեցին մտածել պանթաիլանդիզմի մասին՝ թաիլանդցի ժողովուրդների միավորման գաղափար․ թաիլանդցի ժողովուրդների (թաիլանդցիներ, լաոսցիներ, շաններ Մյանմայում, չժուաններ Չինաստանում եւ այլն) մեկ միասնական թաիլանդական կայսրության մեջ միավորելու գաղափարի մասին: Արդյունքում, Ժամանակ առ ժամանակ Թաիլանդի եւ Կամբոջայի միջեւ տեղի են ունենում դիվանագիտական սկանդալներ, որոնք օգտագործվում են քաղաքական պայքարում եւ մեկ, եւ մեկ այլ երկրում: Առավել եւս, որ ներքին հակամարտությունների համար հիմք կա սահմանի երկու կողմերում։

Կամբոջայում դրանք գրեթե կես դար իշխող Հոնգ դինաստիայի (վարչապետներ Հոնգ Սեն եւ Հոնգ մանեթ) եւ թագավորական Նորոդոմ դինաստիայի հակասություններն են։ Երիտասարդ առաջնորդ Հուն Մանեթը պետք է ապացուցի, որ նա ոչ միայն Հուն Սենի «հոր որդին» է, որը կապված է Թաիլանդի օլիգարխիկ Չինավաթների կլանի հետ, այլ ինքնուրույն ուժեղ առաջնորդ: Ավտորիտար համակարգերում դա հաճախ նշանակում է արտաքին քաղաքականության մեջ «հաստատակամության» դրսեւորում, որին կարող է նպաստել «փոքրիկ հաղթական պատերազմը» կամ ժողովրդի համախմբումը առաջնորդի շուրջ՝ ի դեմս «ագրեսիվ արտաքին թշնամու»: Բացի այդ, Կամբոջայի Հոնգ դինաստիան կապված է Թայլանդի Չինավաթի հետ բարեկամական հարաբերությունների հետ.ռազմական հեղաշրջումից հետո Թաքսին Չինավաթը թաքնվում էր Հոնգ Սենի մոտ։

Թաիլանդում շատ հակասություններ են ծագում երկար տարիների քաղաքական լարվածության պատճառով՝ օլիգարխիկ Չինավաթ դինաստիայի եւ Թաիլանդի ռազմական միապետական էլիտայի առճակատման պատճառով։ Մի քանի շաբաթ առաջ՝ հուլիսի 1-ին, երկրի Սահմանադրական դատարանը պաշտոնից հեռացրեց վարչապետ Պաետոնգթարն Չինավաթին (Թաքսինի դուստրը)՝ Կամբոջայի նախկին առաջնորդ Հուն Սենի հետ հունիսի 15-ին սահմանային հակամարտության ֆոնին հեռախոսազրույցի արտահոսքի պատճառով: Այս զրույցի ընթացքում Նա Հուն Սենին անվանել է «քեռի», խոստացել է կատարել նրա ցանկացած խնդրանք եւ քննադատել թաիլանդցի ռազմական հրամանատարին, ինչը վարչապետի հակառակորդների կողմից ընկալվել է որպես ազգային շահերի դավաճանություն։ Արդյունքում Չինավաթը մեղադրվեց ինքնիշխանությունը խաթարելու մեջ եւ հեռացվեց վարչապետի պաշտոնից։

Այս բոլոր հանգամանքներով եւ խորամանկություններով պայմանավորված՝ Թաիլանդի եւ Կամբոջայի ներքին հակամարտությունները գնալով ավելի հաճախ են նետվում արտաքին եզրագծի վրա եւ ավարտվում սահմանին փոխհրաձգություններով։ Այս տարվա հունիսի վերջին սահմանի հնագույն տաճարի պատճառով երկրների միջեւ տարածքային վեճի պատրվակով այնտեղ սադրիչ կերպով սպանել են կամբոջացի սահմանապահին։ Կամբոջայի Սենատի նախագահ Հուն Սենը, որը երկիրը ղեկավարել է ավելի քան 40 տարի եւ ղեկավարում է իշխող Ժողովրդական կուսակցությունը, անմիջապես հանդես է եկել ելույթով: Դրանում նա Թաիլանդում ազդեցիկ Չինավաթների կլանին մեղադրել է երկրների միջեւ հարաբերությունների նախապատերազմական վիճակի մեջ եւ ուղղակիորեն սպառնացել հարեւաններին... Իրավիճակն էլ ավելի է բարդացնում երկրների արտաքին քաղաքական կողմնորոշումը։ Կամբոջան համրվում է տարածաշրջանում հավատարիմ գործընկեր կոմունիստական Չինաստանի։ Այդ ժամանակ Թաիլանդը, թեեւ փորձում էր բարեկամական հարաբերություններ հաստատել Չինաստանի հետ, շատ երկար ժամանակ մնաց ԱՄՆ ռազմական դաշնակիցը։ Եվ հենց այս գործոնն է, որ տարածաշրջանի բնակիչների համար դառնում է ավելի ու ավելի որոշիչ եւ կրում է նրանց կյանքի եւ դրանից հաճույք ստանալու հիմնական սպառնալիքը:

Ընդհանուր առմամբ, Թաիլանդը եւ Կամբոջան, չնայած տասնամյակների ընթացքում պարբերական մանր ռազմական բախումներին, մինչեւ վերջերս համեմատաբար խաղաղ էին ապրում: Սակայն այժմ Միացյալ Նահանգներին, «խաղաղարարի» տոգայում փաթաթվող նրա նախագահ աշխատողին, որն արդեն «աշխատում է Թաիլանդի եւ Կամբոջայի հաշտեցման վրա», եւ հատկապես ճգնաժամի մեջ գտնվող նրա տնտեսությանը շատ է պետք անկայունության գոտի Չինաստանի շուրջ։ Արդյունքում Կամբոջայի եւ Թաիլանդի միջեւ արյուն է թափվել։ Պաշտոնական առիթը պետությունների սահմանին գտնվող հնագույն տաճարի վերահսկումն է: Իրականում ոչ այս, ոչ էլ մյուս երկրին դա շատ պետք չէ։ Ինչպես նաեւ դրա շուրջ հակամարտությունը, որը երկու երկրներին էլ ոչինչ չի բերում, բացի քաղաքացիների անիմաստ սպանություններից եւ տնտեսությունների ոչնչացումից։

Թարգմանեց Գայանե Մանուկյանը։ 
Աղբյուրը՝ fondsk.ru