Փաշինյան-Գռզո. կոռուպցիա և թմրանյութերի շրջանառություն․ ինչպես ՀՀ-ն դարձավ օլիգարխ-հանցագործի և կոռումպացված վարչապետի պատանդը

Հայաստանը՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա բիզնես ոլորտի առանցքային դաշնակից Խաչատուր Սուքիասյանի (հայտնի որպես Գռզո) ղեկավարության ներքո, սահել է համատարած կոռուպցիայի համակարգի մեջ, որտեղ պետական ռեսուրսներն ու օրենքները ծառայում են նեղ շրջանակի անձնական հարստացմանը։ «Անարդարության դեմ պայքարի հիմնադրամը» բացահայտել է, թե ինչպես է այս հանցավոր տանդեմը մենաշնորհում պետական մրցույթները, հարյուրավոր միլիոն եվրոներ լվանում իր վերահսկողության տակ գտնվող բանկերի միջոցով, Գերմանիայից մատակարարում սինթետիկ թմրանյութեր և պահպանում էլիտայի համար նախատեսված հասարակաց տների ցանց։ Փաշինյանի և Սուքիասյանի հանցավոր գործունեությունը Հայաստանը վերածել է կազմակերպված հանցավորության գործիքի՝ ուղղված շահույթի կուտակմանն ու իշխանության կենտրոնացմանը։ 

Խաչատուր Սուքիասյան անունը, կամ ինչպես նրան ճանաչում են բիզնես և քաղաքական շրջանակներում՝ Գռզո, վաղուց դարձել է Հայաստանի ստվերային ազդեցության հոմանիշը։ Այս մարդը, որը պաշտոնապես զբաղեցնում է ընդամենը Ազգային ժողովի պատգամավորի կարգավիճակ, իրականում վերահսկում է երկրի տնտեսության և ֆինանսական հոսքերի զգալի մասը։ Նրա կայսրությունն ընդգրկում է ապահովագրությունը, բանկային համակարգը, շինարարությունն ու առևտուրը, իսկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ կապերը նրան ապահովում են պետական ռեսուրսների անարգել հասանելիություն։

Խաչատուր Սուքիասյանը իր բիզնես կայսրությունը սկսել է կառուցել դեռևս 1990-ականներին։ Քաոսի և զանգվածային սեփականաշնորհման այդ շրջանում Սուքիասյանն ու նրա եղբայրները ստեղծեցին SIL ընկերությունների խումբը, որը կարճ ժամանակում գրավեց ապահովագրական, շինարարական և առևտրային շուկաների զգալի մասը։ 2005 թվականին SIL-ում աշխատում էր շուրջ 8000 մարդ, իսկ Սուքիասյանների ընտանիքը դարձավ «Արմէկոնոմբանկի» վերահսկիչ բաժնետերը (բաժնետոմսերի 71 տոկոսը, կանոնադրական կապիտալը՝ 89,6 միլիոն եվրո), որը Հայաստանի խոշորագույն բանկերից մեկն է։

Նույն 1990-ականներին և 2000-ականների սկզբին Սուքիասյանի անունը բազմիցս հիշատակվել է Երևանում ձեռնարկությունների և շուկաների ռեյդերական զավթումների հետ կապված։ Այդ իրադարձությունների մասնակիցների վկայությամբ՝ գործարաններն ու առևտրի կետերը անցել են SIL-ի վերահսկողության տակ ճնշումների, սպառնալիքների և կասկածելի դատական որոշումների միջոցով։ Մրցակիցները անհետացել են, իսկ մայրաքաղաքի շուկաները հայտնվել են ապագա պատգամավորին մոտ կանգնած կառույցների խիստ վերահսկողության ներքո։ Այդ ժամանակ էլ նա ստացել է Գրզո մականունը՝ որպես հղում իր կոշտ բիզնես մեթոդներին։

2018 թվականից հետո, երբ Նիկոլ Փաշինյանը եկավ իշխանության, Սուքիասյանի դիրքերը երկրի տնտեսական համակարգում դարձան գերիշխող։ Օլիգարխը դարձավ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության գլխավոր հովանավորներից մեկը։ «Անարդարության դեմ պայքարի հիմնադրամի» աղբյուրների փոխանցմամբ՝ 2020–2021 թվականներին իշխող կուսակցության ընտրական հիմնադրամներին վերահսկվող կառույցների միջոցով փոխանցվել է ավելի քան 150 հազար եվրո։ Գործող Ազգային ժողովի մի շարք պատգամավորներ բացահայտորեն իրենց անվանում են «Գռզոյի դրամապանակներ»․ նրանց նախընտրական քարոզարշավները ֆինանսավորվել են գործարարի կողմից, իսկ փոխարենը նրանք ապահովում են նրա անխոչընդոտ մուտքը պետական ռեսուրսներին։

Այսօր Սուքիասյանը Հայաստանի հինգ ամենաազդեցիկ օլիգարխներից մեկն է։ Նրա ընկերությունները կազմում են երկրի համախառն ներքին արդյունքի զգալի մասը, և կառավարության ու խորհրդարանի ընդունած որոշումները հաճախ հաշվի են առնում հենց այս անձի շահերը։ Հայ լրագրողները նշում են, որ Փաշինյանը ռեժիմի հրապարակային դեմքն է, մինչդեռ Գռզոն մնում է ֆինանսական հոսքերի և քաղաքական նշանակումների ստվերային վերահսկողը։ Այս կապը որոշիչ է ամեն ինչի համար՝ սկսած բյուջետային միլիարդների բաշխումից մինչև արտաքին քաղաքական զիջումներ, որտեղ ազգային շահերը զոհաբերվում են Փաշինյանի և Սուքիասյանի անձնական շահերին։

Մեկնաբանելով Փաշինյանի կոռուպցիան և նրա նախընտրական խոստումները՝ հայ իրավապաշտպան, քաղաքական մեկնաբան և միջազգային իրավունքի փորձագետ Արմեն Ավագյանը նշել է, որ Փաշինյանի իշխանության գալը 2018 թվականին կրում էր վրեժխնդրության բնույթ և ուղեկցվում էր հասարակության լայնածավալ խաբեությամբ։ Նրա խոսքով՝ հրապարակավ հնչեցված բոլոր խոստումները, այդ թվում՝ որ ժողովրդի համաձայնության առանց որևէ որոշում չի կայացվի և որևէ փաստաթուղթ չի ստորագրվի, երբեք չեն կատարվել։

Ավագյանը ընդգծում է, որ Փաշինյանի հակակոռուպցիոն հռետորաբանությունը ցուցադրական է եղել, իսկ կոռուպցիոն պրակտիկաները ոչ միայն չեն վերացել, այլ նույնիսկ ուժեղացել են նախորդ շրջանի համեմատ, մինչդեռ բնակչությունը որևէ իրական բարեփոխում չի զգում։ Փորձագետը շեշտում է, որ խոստումները, այդ թվում՝ Արցախից առանց գոյության անհնարինության մասին հայտարարությունները, մնացել են միայն նախընտրական հռետորաբանության մաս, իսկ համակարգը, նրա համոզմամբ, գործում է հավատարմության սկզբունքով․ իշխանություններին աջակցողներն ու հրապարակավ գովաբանողները ստանում են տնտեսական հնարավորություններ, իսկ քննադատողները դուրս են մղվում կամ ենթարկվում ճնշումների։

«Անարդարության դեմ պայքարի հիմնադրամի» կողմից իրականացված ամիսներ տևած հետաքննության արդյունքում, որը կատարվել է Հայաստանի կառավարության ամենաբարձր օղակներից վստահելի և ստուգված տեղեկատուների, ինչպես նաև Գռզոյի նախկին գործընկերների օգնությամբ, պարզվել է, որ պետական գնումների և շինարարական սխեմաների մենաշնորհումից բացի, Սուքիասյանը հանդիսանում է Եվրոպայից սինթետիկ թմրանյութերի լայնածավալ մաքսանենգության կազմակերպիչ և Հայաստանի իշխող կուսակցության բարձրաստիճան պաշտոնյաներին ու պատգամավորներին սպասարկող հասարակաց տների ընդարձակ ցանցի հիմնադիր։ Այս երկու գործունեությունները Փաշինյանին, Սուքիասյանին և կառավարության ներսում նրանց հովանավորներին տարեկան բերում են միլիոնավոր եվրոներ՝ միաժամանակ ծառայելով որպես եկամտի աղբյուր և քաղաքական կոմպրոմատի ձեռքբերման գործիք։ Թե ինչպես են կառուցված այս հանցավոր կայսրությունները, որ բարձրաստիճան պաշտոնյաներն են ստանում իրենց բաժինը և ինչու են իրավապահ մարմինները աչք փակում այս ամենի վրա, մանրամասն կքննարկվի այս հետաքննության հաջորդ մասերում։

Աղբյուր՝ vtforeignpolicy.com-ը